آمنیوسنتز:
آمنیوسنتز یک روش تشخیصی پیش از تولد است که طی آن مقدار کمی از مایع آمنیوتیک کشیده می‌شود و غالباً برای بررسی اختلالات کروموزومی به آزمایشگاه ژنتیک ارسال می گردد.
اندیکاسیون‌ها
1. سن بالاتر از 35 سال مادر در زمان زایمان
2. سطح غیر طبیعی مارکرهای بیوشیمیایی در تست‌های غربالگری
3. وجود یافته‌های غیر طبیعی در سونوگرافی
4. خطر تولد نوزاد مبتلاء به بیماری‌های ژنتیکی قابل تشخیص نظیر تالاسمی، دیستروفی عضلانی دوشن، فیبروز کیستیک و…
5. وجود سابقۀ نقص لولۀ عصبی در بارداری‌های قبلی
6. وجود سابقۀ اختلالات کروموزومی در بارداری‌های قبلی
7. والدین حامل جابجایی کروموزومی یا هر ناهنجاری کروموزومی دیگر
به طور معمول هدف از انجام آمنیوسنتز، بررسی وجود اختلالات کروموزومی در جنین است؛ اما علاوه بر ناهنجاری‌های کروموزومی، تشخیص اختلالات تک‌ژنی نیز با آمنیوسنتز امکان‌پذیر است. در این موارد لازم است پیش از بارداری وضعیت ناقلی والدین و نوع جهش مشخص شده باشد.
از کاربردهای دیگر آمنیوسنتز می‌توان به تشخیص نقائص لولۀ عصبی، پیش‌بینی وضعیت تکامل ریه، تشخیص عفونت‌های جنینی و یا وجود ناسازگاری Rh اشاره کرد.
زمان مناسب برای انجام آمنیوسنتز
بهترین زمان انجام آمنیوسنتز هفتۀ 14 تا 20 بارداری است؛ ولی در صورت لزوم پس از این زمان نیز انجام آن امکان‌پذیر است. با این‌حال چون هدف اصلی از انجام آمنیوسنتز کمک به والدین برای تصمیم‌گیری دربارۀ سقط جنین مبتلا به ناهنجاری است و نیز با توجه به اینکه مجوز ختم بارداری تنها برای بارداری‌های کمتر از 19 هفته صادر می‌گردد، لذا توصیه می‌شود که پیش از پایان هفتۀ شانزدهم نسبت به انجام آن اقدام شود.
تهیه کاریوتایپ مایع آمنیوتیک
در بخش سیتوژنتیک ابتدا سلول‌های جنینی به محیط کشت غنی از مواد غذایی، ویتامین‌های لازم و مواد محرک رشد سلولی تلقیح و برای تکثیر به انکوباتور منتقل می‌شوند. رشد سلول‌ها معمولاً حدود 10-7 روز به طول می‌انجامد. سپس این رشد در مرحله‌ای از چرخۀ سلولی که در آن کروموزوم‌ها کشیده و قابل مطالعه هستند (متافاز)، متوقف می‌شود و نمونه وارد مراحل لام‌گیری، رنگ‌آمیزی و آنالیز می‌گردد. آنالیز توسط آنالیزورهای حرفه‌ای انجام و جواب در چند مرحله بازبینی شده و سپس به عنوان جواب نهایی ارائه می‌گردد. برای اطمینان از حصول نتیجۀ دقیق، تمام مراحل فوق به طور موازی در دو کشت مجزا انجام می‌گیرد.
آلودگی نمونه با خون یا سلول‌های مادری می‌تواند باعث اختلال در انجام آزمایش و نیاز به تکرار نمونه‌گیری شود.
کاریوتایپ امکان تشخیص ناهنجاری‌های تعدادی و ساختاری را در کلیۀ کروموزوم‌ها فراهم می‌سازد؛ اما از آنجا که حصول نتیجۀ آن زمان‌بر است، تکنیک جدیدی تحت عنوان فلورسنت کمّی PCR، به خانواده‌هایی که به هر دلیل مایلند زودتر از نتیجۀ آزمایش مطلع شوند، توصیه می‌شود.
QF-PCR
این تکنیک برای تشخیص سریع آنوپلوئیدی‌های کروموزومی شایع (کروموزوم های 13، 18، 21، X و Y به کار می‌رود.
از جمله مهم‌ترین مزایای این روش می‌توان به امکان جوابدهی در زمانی کوتاه اشاره کرد. این امکان برای والدینی که دچار اضطراب و نگرانی هستند، بسیار مهم است. همچنین در مواردی که انجام آمنیوسنتز به تأخیر افتاده و تا زمان آماده‌شدن کاریوتایپ، فرصت ختم بارداری از دست می‌رود، انجام این آزمایش توصیه می‌شود. البته در حال حاضر مجوز ختم بارداری تنها با استناد به نتیجۀ QF-PCR صادر نمی‌شود، اما چنانچه نتیجه توسط تکنیک دیگری نظیر MLPA تأیید گردد، امکان ختم بارداری وجود دارد. این آزمایش می‌تواند با حساسیت و اختصاصیت بالا ناهنجاری‌های شایع کروموزومی را تشخیص دهد.
آزمایشگاه معمولاً جواب را در طول 1 تا 2 روز پس از نمونه‌گیری آماده می‌کند. در برخی از موارد نتایج مبهمی به دست می‌آید که در این صورت آزمایش باید تکرار شود.
محدودیت این تست شامل عدم قدرت تشخیص درجات پایین موزائیسم و همچنین تشخیص ناهنجاری‌ها در کروموزوم‌های دیگر است.
عوارض آمنیوسنتز
آمنیوسنتز از کم‌خطرترین روش‌های تشخیصی پیش از تولد محسوب شده و شیوع عوارض جدی ناشی از آن بسیار کم است:
1. سقط جنین: انجام آمنیوسنتز در سه ماهۀ دوم بارداری خطر سقط جنین را که در حالت طبیعی 1 مورد در هر 500 بارداری است، به یک مـورد در هر 300 بارداری افزایش می‌دهد.
2. آسیب به جنین: جراحت‌های جدی ناشی از برخورد سوزن آمنیوسنتز با جنین بسیار نادر است.
3. عفونت: خطر عفونت به دنبال انجام آمنیوسنتز 1 تا 2 مورد در هر 3000 مورد است.
4. آبریزش و خونریزی: غالباً خفیف است و خودبه‌خود قطع می‌شود.
دقت نتایج آمنیوسنتز
در بیـش از %5/99 از موارد دربارۀ وضعیت کروموزومی جنین جواب دقیقی ارائه می‌شود. گاهی اوقات نیاز است که نتایج توسط بررسی کاریوتایپ والدین، تکرار آمنیوسنتز و یا در موارد نادر از طریق خونگیری از جنین تأیید شود.
توجه به این نکته لازم است که آمنیوسنتز قادر به شناسایی تمام بیماری‌های ژنتیکی نیست زیرا از یک‌سو هنوز برای بسیاری از این بیماری‌ها امکان تشخیص پیش از تولد وجود ندارد و از سوی دیگر در مورد بسیاری از بیماری‌های اتوزوم مغلوب چنانچه در شجره‌نامه احتمال ناقلی والدین دیده نشود، ظن بالینی به بررسی ناقلی والدین ایجاد نمی‌شود.
نحوه درخواست آزمایش
درخواست به یکی از اشکال زیر صورت می‌گیرد:
1.کاریوتایپ مایع آمنیوتیک
2.کاریوتایپ مایع آمنیوتیک QF-PCR +
3. در صورتی که سن بارداری حدود 18 هفته باشد – به منظور از دست نرفتن فرصت ختم بارداری – توصیه می‌شود که درخواست (کاریوتایپ مایع آمنیوتیک + بررسی مولکولی مایع آمنیوتیک به روش QF-PCR و MLPA ) صورت گیرد.
زمان جوابدهی
زمان لازم برای کشت و تهیه کاریوتایپ حدود 16 تا 18 روز و زمان لازم برای بررسی مولکولی 2 روز است.